De Gemeenschappelijke Maas in het RivierPark Maasvallei is een van de karakteristieke delen van het gehele stroomgebied van de Maas. De Maas ontspringt in Frankrijk en werkt zich een weg door de Ardennen naar het laagland en de Noordzee. De Maas is van bron tot monding zo’n 875 kilometer lang. Het stroomgebied of ‘Maasbekken’ is ca 33.000 km2 (bij benadering zo groot als België) groot en strekt zich uit over vijf landen: Frankrijk, Luxemburg, België, Duitsland en Nederland. De bijzondere contour van het stroomgebied (relatief smal met een breed stuk ter hoogte van de Ardennen) zorgt er voor dat bijna 80% van de rivierafvoer uit het centrale deel van het stroomgebied afkomstig is. Alle grote hoogwatergolven vinden dan ook hier hun oorsprong. Vooral de combinatie van smeltwater na winterse sneeuwval en veel regen in de Ardennen, kunnen in de winter zorgen voor een snelle toename van de afvoer. De Maas is dus een ‘regenrivier’. Door de sterke meanders in dit stuk van de Maas is de landschapsgeschiedenis van de Maasvallei getekend door ‘Maasverleggingen’.
Gemeenschappelijke Maas
Het traject van de Maas dat door het RivierPark Maasvallei stroomt noemen we de ‘Gemeenschappelijke Maas’. In Nederland wordt dit deel ook wel de Grensmaas genoemd, omdat de rivier over zo’n vijftigtal kilometer de grens vormt tussen Vlaanderen en Nederland. De Gemeenschappelijke Maas begint direct na Maastricht, waar de dalvlakte zich verder verbreedt. De flanken van het dal zijn eerst nog tientallen meters hoog, maar worden gaandeweg lager en verdwijnen tenslotte helemaal. Al vanaf het begin van de industrialisatie is de scheepvaart door dit traject van de Maas afgeleid via kanalen. Dat heeft ervoor gezorgd dat dit het enige traject is tussen Commercy en het Benedenrivierengebied waar de Maas nog vrij afstroomt!
De industriële ontwikkeling en verstedelijking richtten zich in de 19e en 20e eeuw meer op de mijnbouw in Eisden en bij Stein, enkele kilometers van de rivier, evenals op de oevers van de kanalen. Het landschap in de onmiddellijke omgeving van de rivier bleef daarom gespaard van een al te grote uitbreiding van bebouwing. De rivier geraakte in de loop van de 20ste eeuw echter steeds meer ingesnoerd, tot ze overal nog zo’n 50m breed was. Landgebruik schoof op tot vlak bij de oevers, de rivier sneed zich in haar bed in, de natuurwaarden namen een diepe duik.
Grootste rivierherstelproject van Europa
Al van voor de overstromingen van 1993 en 1995 werden plannen gemaakt om de rivier terug meer ruimte te geven en zo het vele water na hevige regenval in dit gebied te kunnen bufferen. Die buffercapaciteit ontbreekt immers stroomopwaarts, waar grote steden als Luik of Maastricht de Maas omklemmen. Van in het begin van de herstelplannen werd natuurontwikkeling en biodiversiteitsherstel hoog op de agenda geplaatst. Oude rivierkaarten werden ter hand genomen en referentierivieren zoals de Allier in Frankrijk (zie foto) waren een inspiratie. Na de overstromingen kwamen het Grensmaasproject (NL) en de verschillende herstelprojecten aan de Vlaamse oever op tafel, in nauw overleg met mekaar doorgerekend en uitgevoerd in samenspraak met de grindindustrie. Wat je immers op de ene oever doet, heeft effect op de andere oever.
Onderdelen van deze plannen zijn vandaag nog steeds in uitvoering. Dit is het grootste rivierherstelproject van Europa.
