Vele eeuwen geleden domineerden loofbossen de oevers van grote rivieren. Vandaag zijn deze rivierbossen of ooibossen zo goed als verdwenen in de Lage Landen. Samen met de ooibossen verdween, op enkele restanten na, ook de inheemse Europese zwarte populier.
Erfgoedwaarde van de zwarte populier
De Europese zwarte populier kwam vroeger veel voor op de oevers van grote rivieren zoals die van de Maas. Deze soort is in staat zich te vestigen op zandige strandjes en grindbanken en weerstaan een sterke waterdynamiek. Daardoor hielden de zwarte populieren zand en grind vast en zorgden ze voor een ophoging van het terrein.
In de loop van de 18e en 19e eeuw werden de rivieren echter recht getrokken ten behoeve van de landbouw en de ontwikkeling van de industriële scheepvaart. Na grootschalige ontbossing, het afsnijden van meanders en de aanleg van dijken werden ooibossen vrijwel overal omgevormd tot hooilanden en hooiweiden. Natuurlijke oevers verdwenen en inheemse zwarte populieren werden vervangen door Canadapopulieren die aangeplant werden voor houtproductie.
Figuur: De Oude Maas van Stokkem anno 1967 met populierenakkers
De zwarte populier is hierdoor een soort die zéér zeldzaam is en in zijn natuurlijke context, namelijk de riviervalleien, nagenoeg niet meer voorkomt. Je kan langs de Grensmaas nog maar enkele oude, geïsoleerde exemplaren opmerken, die getuigen van dat ver verleden. Enkel nog in erfgoedcontexten en als erfgoedboom, meestal geknot of gekandelaard, hebben onze voorouders dit genetisch materiaal bewaard. Die traditionele beheersvorm van het ‘knotten’ illustreert het traditioneel aanplanten en beheren van bomen in functie van het produceren van constructie- en geriefhout en het gebruik in functie van loofvoedering.Ruimte voor water en voor zwarte populieren langs de Grensmaas
Het behoud van de zwarte populier is omwille van zijn genetisch materiaal en zijn erfgoedwaarde uiterst belangrijk. De toenemende belangstelling van het beleid voor rivierherstel heeft ooibossen opnieuw onder de aandacht gebracht. Dankzij de grootschalige grensoverschrijdende herinrichting van de Grensmaas wordt het leefgebied van deze zeldzame Europese populier hersteld en krijgen ooibossen opnieuw een kans. Ook hier in natuurgebied Maaswinkel grijpen we de unieke kans om de boom van uitsterven in Vlaanderen te behoeden door deze opnieuw te poten!
Tekst: RLKM – Intergemeentelijke Onroerend Erfgoeddienst Kempen en Maasland
Bronnen:
- De Boskrant. 2003. De terugkeer van de Zwarte populier in het Maasland.
- Natuurfocus; Tijdschrift over natuurstudie en -beheer. 2021. Ooibossen langs dynamische rivieren.
- Instituut voor Natuur- en bosonderzoek
